Opis

Co znaczyło wstąpić w związek małżeński na wsi XVII–XVIII wieku? W wymiarze społecznym było to potwierdzenie dorosłości i samodzielności. Najsilniej dotyczyło to środowiska kmiecego i zagrodniczego, gdzie małżeństwo oznaczało zwykle przejęcie lub stworzenie nowego gospodarstwa. Żeniąc się, młody mężczyzna przestawał być parobkiem lub pracownikiem w zagrodzie swojego ojca – sam stawał się gospodarzem, wchodził do wąskiej grupy o największych obowiązkach, ale też najbardziej wpływowej w chłopskiej społeczności. Podobnie młoda kobieta, wychodząc za mąż, z osoby o statusie mniej więcej służącej stawała się gospodynią wraz z wszystkimi obowiązkami i przywilejami przynależnymi tej pozycji. Chłopska miłość małżeńska nie wyrażała się w romantycznych kategoriach, do jakich przyzwyczaiła nas literatura. Po pojęcie to w ogóle sięgano niechętnie. Miłość nie była bowiem sprawą intymną, jak obecnie, lecz publiczną, gdyż stanowiła zasadę chrześcijańskich stosunków międzyludzkich. O uczuciach w małżeństwie mówiono bardzo rzadko, a jeśli już trzeba było wyrazić silniejsze emocje, to sięgano po termin „upodobanie”. Zwłaszcza w wersji czasownikowej: „upodobać sobie kogoś” oznaczało postawę aktywną wobec drugiej osoby, obdarzenie jej uczuciem a zarazem skonstatowanie, że warto w związek z nią się zaangażować.

Spis treści:

WSTĘP: ŻYCIE OSOBISTE JAKO PRZEDMIOT BADAŃ HISTORYCZNYCH 7
1. Historia a doświadczenie historyczne 7
2. Od mikrohistorii do biografii „zwykłego człowieka” 10
3. Metoda biograficzna 17
4. Życie osobiste jako przedmiot badań 21
5. Narracje pierwszoosobowe 25
6. Stan badań 33
7. Podstawa źródłowa i układ pracy 37

CZĘŚĆ PIERWSZA: ZWIĄZKI PRZEDMAŁŻEŃSKIE 41
1. Mit chłopskiej etyki płciowej 41
2. Prawne, religijne i praktyczne aspekty przedślubnej aktywności seksualnej 45
3. Sprawa Jana Wielowskiego i Barbary Białozielonczonki 51
4. Dyskrecja czynów, dyskrecja słów 54
5. Samotni, wdowy i młodzież 56
6. Na służbie 60
7. Miejsca spotkań 63
8. Zaloty 69
9. Ryzyko ciąży przedślubnej 72
10. Coitus interruptus, antykoncepcja i aborcja 77
11. Dzieciobójstwo 82
12. Od ciąży do małżeństwa 87
13. Ustalanie ojcostwa 92
14. Zawitki 98
15. Związki niezalegalizowane 103
16. Ocena moralna współżycia przedślubnego 107

CZĘŚĆ DRUGA: MAŁŻEŃSTWO 111
1. Zewnętrzne ograniczenia swobody zawierania małżeństw 111
2. Konsens małżeński 114
3. Przymus małżeński 118
4. Polityka małżeńska chłopów a kwestie ekonomiczne 123
5. Normy doboru małżeńskiego i ich funkcjonowanie 127
6. Kojarzenie małżeństw przez rodziców lub opiekunów 131
7. Małżeństwo wbrew woli? 133
8. Małżeństwo z miłości? 137
9. Model małżeństwa chłopskiego 142
10. Miłość, przyjaźń, przychylność 146
11. Solidarność i szacunek 148
12. Kłótnie małżeńskie 152
13. Przemoc 155
14. Życie płciowe 159
15. Swoboda seksualna małżonków 163
16. Małżeństwo i dzieci 167
17. „Rozwód” 172
18. „Frymarczenie” żonami 175
19. Morderstwo współmałżonka 177

CZĘŚĆ TRZECIA: ZWIĄZKI POZAMAŁŻEŃSKIE 183
1. Opowieści o zdradach małżeńskich 183
2. Cudzołóstwo w świetle przepisów i praktyki prawnej 184
3. Publiczne zgorszenie 189
4. Symptomy cudzołóstwa 193
5. Karczma, alkohol i seks 197
6. Kryteria atrakcyjności fizycznej 202
7. Kryteria doboru partnera 205
8. Małżeństwo a związki pozamałżeńskie 210
9. Pójść precz i zacząć nowe życie 214
10. Podwójny standard 216
11. Między przyzwoleniem a potępieniem 219
12. Trzy historie 223
a. Zabójcza „społeczność” Reginy Wydrowej z parobkiem Jakubem
1729-1730 224
b. Burzliwy związek Klemensa Heliasza i Franciszki Hodorowicówny 1741-1744 227
c. Płomienny romans Jadwigi Czapucionki i Tomasza Saletry 1719-1723 230

ZAKOŃCZENIE: WNIOSKI I TEZY 237
Tabula debitorum 243
Wykaz skrótów 244
Bibliografia 245
Źródła rękopiśmienne 245
Źródła drukowane 249
Opracowania 251
Indeks osób 269
Summary 276