Opis

Pańczatantra, czyli Pięcioksiąg, zbiór bajek spisanych w języku Indii starożytnych – sanskrycie, przypisywany wedle tradycji mędrcowi o imieniu Wisznuśarman, zyskał ogromną popularność nie tylko w swym rodzimym kraju; utwory zawarte w tej skarbnicy opowieści stały się inspiracją dla wielu europejskich bajkopisarzy, m.in. La Fontaine’a, Kryłowa czy Krasickiego. Książka Hanny Urbańskiej zawiera analizę wybranych wątków obecnych w polskiej bajce – zarówno literackiej, jak i ludowej – których pierwowzory odnaleźć można w sanskryckim zbiorze Pańczatantry. Autorka śledzi ścieżki, którymi bajki te przywędrowały do literatury polskiej; analiza obejmuje zatem nie tylko odpowiednie warianty zamieszczone w azjatyckich przekładach czy parafrazach Pięcioksięgu, lecz także w średniowiecznych europejskich zbiorach czy kompendiach. Ważnym uzupełnieniem jest wybór tekstów bajkowych, tłumaczonych z języka sanskryckiego oraz łacińskiego. Książka stanowi cenne źródło informacji dla badaczy folkloru polskiego, literaturoznawców, a także dla wszystkich zainteresowanych kulturą i tradycją narodów Azji.
                                                                                                                                                          Z recenzji  prof. Joanny Sachse

Książka Hanny Urbańskiej jest niezwykle cenną pozycją w badaniach nad recepcją kultur i literatur orientalnych w Polsce. Po tę pracę sięgać będą historycy polskiej literatury oraz badacze polskiej etnografii, jak również osoby zainteresowane studiami komparatystycznymi o tematyce indoeuropejskiej, które dzięki dociekaniom Autorki będą mogły zapoznać się szczegółowo z drogami, jakimi wątki indyjskie przenikały do uczonej i ludowej twórczości literackiej nad Wisłą.
                                                                                                                                           Z recenzji prof. Gościwita Malinowskiego

Spis treści:

Wstęp /7

ROZDZIAŁ I. PAŃCZATANTRA I INNE ZBIORY BAJEK W LITERATURZE SANSKRYCKIEJ / 13
I. Sanskryckie zbiory bajek (z wyłączeniem Pańczatantry) / 14
II. Pańczatantra (Pancatantram), czyli Pięcioksiąg / 18
ROZDZIAŁ II. PAŃCZATANTRA W LITERATURZE ŚWIATOWEJ / 27
Pierwsze tłumaczenie perskie / 27
Przekład arabski / 29
Przekład – opracowanie – przeróbka / 35
Persja najważniejszym przekaźnikiem indyjskich bajek / 35
Inne zbiory pośredniczące w przekazie indyjskich wątków / 36
Inne drogi (współczesne przekłady Pańczatantry oraz ścieżka przekazów ustnych) / 37
ROZDZIAŁ III. GENOLOGIA BAJKI POLSKIEJ I INDYJSKIEJ – STUDIUM PORÓWNAWCZE / 41
Genologia bajki indyjskiej / 41
Utwory Pańczatantry z punktu widzenia genologii indyjskiej / 43
Genologia bajki polskiej / 44
Utwory Pańczatantry z punktu widzenia genologii europejskiej / 50
ROZDZIAŁ IV. PAŃCZATANTRA W POLSKIEJ BAJCE LITERACKIEJ (Z UWZGLĘDNIENIEM WARIANTÓW LUDOWYCH) / 63
A. Człowiek i wąż / 64
B. Bramin buduje zamki na lodzie / 75
Wersje indyjskie / 76
Wersja arabska / 78
Średniowieczne przekłady dzieła Mukaffy. Wersja grecka, starohiszpańska, hebrajska, łacińska, syryjska / 80
Wersja perska (Anwari Suhaili) i turecka (Humajun Nameh) / 80
Piętnastowieczne wersje europejskie / 81
Wariant Lafontainea / 84
Wątek o niespełnionych marzeniach w bajce polskiej. Polskie wersje literackie / 87 Wersje ludowe wątku o niespełnionych marzeniach / 106
Wątek ludowy – dodatek do wątku o niespełnionych marzeniach / 111
Porównanie wersji indyjskich ze średniowiecznymi tłumaczeniami i parafrazami / 112
Analiza tabeli / 114
Grupa wschodnia a grupa zachodnia – kwestia popularności / 116
Podsumowanie / 118
C. Głupi przyjaciel (niedźwiedzia przysługa) /119
Wersja indyjska / 119
Dalsze losy wątku / 121
Wersja J. Lafontainea oraz I.A. Kryłowa /127
Polskie wersje literackie / 129
Wątek o głupim przyjacielu w polskiej bajce ludowej / 133
Podsumowanie – warianty literackie a ludowe / 140
Wersje indyjskie a warianty polskie / 140
D. Niewdzięczny wąż / 141
Wątek „niewdzięczny wąż” w Pańczatantrze i jej opracowaniach / 142
Przekłady arabskie – Kalila wa-Dimna /148
Wersja perska – Anwari Suhaili / 151
Polskie wersje literackie / 156
Warianty ludowe oraz warianty literackie czerpiące ze źródeł ludowych / 163
Polskie warianty ludowe / 169
Zgodność polskich wariantów ludowych ze schematem J. Krzyżanowskiego / 189
Polski wątek o niewdzięcznym wężu a bajka indyjska / 190
E. Wdzięczne zwierzęta i niewdzięczny człowiek / 192
Wersje indyjskie / 192
Wersja arabska. Średniowieczne przekłady dzieła Mukaffy / 196
Anwari Suhaili / 196
Polska wersja I. Krasickiego: Powiastki wschodnie / 204
Wersje zachodnie bajki o wdzięcznych zwierzętach i niewdzięcznym człowieku oraz ich echa w polskiej bajce / 221
Warianty polskie / 224
Warianty ludowe / 232
Podsumowanie / 234
Wersje indyjskie a wersje polskie / 234
F. Pozostałe wątki – bajki Biernata, F.D. Kniaźnina, I. Krasickiego oraz J.S. Jabłonowskiego / 236
Bajka F.D. Kniaźnina / 236
Bajki Biernata z Lublina / 244
Bajki Ignacego Krasickiego /277
Bajki J.S. Jabłonowskiego /292
Podsumowanie / 311
Polskie warianty na tle wersji indyjskich / 311
ROZDZIAŁ V. PAŃCZATANTRA W POLSKIEJ BAJCE LUDOWEJ / 313
„Mąż udający ślepca” / 313
„Tkacz rogacz” / 322
„Canis” / 335
WNIOSKI / 343
Bibliografia / 347
Spis treści / 361