Opis

Średniowiecze – jedno czy wiele? To pytanie zainspirowało obrady pierwszego polsko-niemieckiego spotkania mediewistów zorganizowanego przez Instytut Historyczny Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk we Wrocławiu, z inicjatywy i pod patronatem Stałego Komitetu Mediewistów Polskich oraz niemieckiego Związku Mediewistów (Mediävistenverband). Obrady toczyły się 3-5 czerwca 2005 r. w murach Uniwersytetu Wrocławskiego oraz w ośrodku w Pawłowicach pod Wrocławiem. Wzięło w nich udział łącznie około 80 uczestników reprezentujących obie organizacje mediewistyczne oraz wrocławskie środowisko historyczne. Głównym założeniem spotkania, oprócz nawiązania bliższej współpracy środowisk mediewistycznych Polski i Niemiec, była chęć podjęcia dyskusji nad wybranymi, ważnymi jednak dla obu partnerów problemami przeszłości Europy, Niemiec i Polski w średniowieczu, wynikającymi z tytułowego pytania. Inspiracji do niej dostarczyło 14 referatów, z których 12 ukazuje się w niniejszym tomie. Warto podkreślić, że wielu polskich, niemieckich, a nawet czeskich uczestników spotkania przybyło na nie bez referatów, wyłącznie z chęcią uczestniczenia w dyskusjach, zarówno plenarnych, jak i kuluarowych, co bez wątpienia wpływało na ich ożywienie. Osoby, dla których język niemiecki jako język obrad i debaty stanowił utrudnienie, z powodzeniem korzystały z języka angielskiego.

Odzwierciedlona w publikowanych materiałach próba odpowiedzi na postawione w tytule pytanie odnosi się do stanu naukowej refleksji nad wiekami średnimi na początku XXI w. Ma ona charakter empiryczny, dając wgląd w praktykę badawczą, uwarunkowaną na ogół wieloletnim doświadczeniem. Wyraźny nurt stanowiła zatem w tej dyskusji tendencja syntetyczna, połączona z wyznaczaniem nowych perspektyw badań w odwołaniu do zaplecza metodologicznego oraz nowych możliwości poszerzenia podstawy źródłowej, zwłaszcza dzięki archeologii. Trzydniową debatę wypełnił więc dyskurs przedstawicieli wielu dyscyplin mediewistycznych, reprezentujących rozmaicie ukształtowane warsztaty i metodologię badawczą.

W drugiej połowie XX w. nauka nie zaznała granic w stopniu odpowiadającym polityczno-ideologicznym podziałom świata. W zakresie mediewistyki było to wynikiem starań uczonych wielu krajów europejskich, ich otwarcia na współprac¶, stawiania wspólnych pytań badawczych i dbałości o przepływ koncepcji metodologicznych. W wymiarze środkowej Europy uwieńczeniem tej narastającej z pokolenia na pokolenia wymiany myśli stała się dyskusja nad wizją i politycznym kształtem tej części kontynentu w dobie Ottona III, Bolesława Chrobrego, św. Wojciecha i św. Stefana. Spektakularny przykład tych rozlicznych dociekań i sumowania ich wyników stanowiła europejska wystawa Europasmitte um 1000, imponujące rozmachem dzieło wspólne rzeszy badaczy przeszłości z wielu krajów. Ukazanej wizji politycznej i ideowej jedności sprzed tysiąclecia w społecznym odbiorze blasku przydały obchody tysiąclecia Zjazdu gnieźnieńskiego w 2000 r. oraz rozszerzenie Unii Europejskiej w 2004 r. Z tymi współczesnymi wydarzeniami współbrzmiało podjęcie problematyki kształtowania się Europy podczas wrocławskiego spotkania mediewistów z Polski i Niemiec.

Nie należy jednak przeceniać znaczenia tych bieżących impulsów dla wyboru kierunku obrad. Trudno przecież wskazać tematykę, która równie mocno łączy od dziesięcioleci uczonych obydwu krajów. Podczas konferencyjnej debaty podjęli ją Otto Gerhard Oexle, Michael Borgolte oraz Lech Leciejewicz, odnosząc się do fundamentalnych kwestii, jak propozycje syntezy narodzin kontynentalnej jedności, strategie badań w tym zakresie oraz dalsze perspektywy ich prowadzenia. Nakreślona została w ten sposób zasadnicza rama oglądu zjawisk, które wypełniły przestrzeń życia społecznego i kultury, decydując o specyfice Europy wieków średnich. Do tej sfery poszukiwań odnoszą się trzy studia: Hanny Vollrath, przynoszące namysł nad obliczem kontynentu na kanwie obserwacji więzi międzyludzkich, dynastycznych w kręgu ottońskim, Elżbiety Pileckiej o specyfice sztuki późnego średniowiecza, w której zasadniczy wpływ na tematykę i jakość tworzonych dzieł wywierały korporacje rzemieślnicze, oraz Wernera Röckego, obrazujące koloryt funkcjonowania późnośredniowiecznego społeczeństwa na przykładzie zjawiska przemocy wobec grup marginalnych. Całość powyżej zasygnalizowanych wystąpień wypełnia pierwszy blok tematyczny w tym tomie.

Dwa pozostałe bloki ściślej kierują uwagę na problematykę dziejów Niemiec i Polski. W krąg wyobrażeń średniowiecznych społeczeństw obydwu krajów odnośnie do wspólnoty ich dziejowych losów wprowadził Jerzy Strzelczyk, natomiast Christian Lübke skoncentrował się na znaczeniu Rusi Kijowskiej w kształtowaniu się ich relacji w X-XI stuleciu. Wystąpienia te wpisują się w trwającą od kilkudziesięciu lat dyskusję nad kształtowaniem się stosunków polsko-niemieckich w średniowieczu, co podkreślono przez wyodrębnienie ich w osobnym dziale podczas obrad i w tej publikacji.

Zamyka ją blok tematyczny, który prezentuje bieżące badania przede wszystkim nad kształtem ustrojowym Polski i Niemiec w wiekach średnich. I tak wpływ państwa na kształtowanie się struktury Kocioła w Niemczech z refleksją o sytuacji w innych częściach Europy prezentuje studium Thomasa Vogtherra. Hanna Kóèka-Krenz w kontekście osiągnięć archeologii nakreśliła strukturę ośrodków władzy pierwszych Piastów, natomiast Przemysław Urbańczyk poddał pod dyskusję pomysł w sprawie powstania i rozprzestrzenienia się nazwy Polski na przełomie pierwszego i drugiego tysiąclecia. Dział ten wieńczy studium Krzysztofa Baczkowskiego, poświęcone porównawczej charakterystyce struktur władzy w Rzeszy i w Polsce w kontekście politycznym u schyłku średniowiecza i na progu czasów nowożytnych.

Spotkanie mediewistów z 2005 r. stworzyło możliwość szerokiej debaty, co tylko w części uzmysławia jej pokłosie w tym tomie. O jego wartości stanowi jednak przede wszystkim to, iż dokumentuje on ważne wydarzenie naukowe, otwarcie cyklu spotkań mediewistów polskich i niemieckich. Kolejne, bardzo owocne, odbyło się po trzech latach w Spirze. Perspektywa trwałej współpracy międzynarodowej w zapoczątkowanym we Wrocławiu nurcie przedstawia się bardzo optymistycznie, zwłaszcza jeśli weźmie się pod uwagę, że świat nauki ożywia nie tylko krążenie poglądów i porozumienia między instytucjami, ale przede wszystkim ludzie – spotkania są ważne. Nie przypadkiem więc problem postawiony w tytule tego spotkania i tomu pozostaje otwarty. Z istoty stanowi zachętę do wspólnej debaty, której bogactwo wyraża się w różnorodności stanowisk i dyscyplin.
                                                                                                                                                           Z wprowadzenia Redaktorów

SPIS TREŚCI:

Einführung der Herausgeber

I. Europa – Probleme seiner Anfänge und Entwicklung in der historischen Forschung

Otto Gerhard OEXLE, Zu den Anfängen der europäischen Geschichte. Neue Perspektiven.
Michael BORGOLTE, Die Anfänge des mittelalterlichen Europa, oder Europas Anfänge im Mittelalter?
Lech LECIEJEWICZ, Die Geburt des mittelalterlichen Europas aus polnischer Sicht.
Hanna VOLLRATH, Edgith und der König der Altsachsen. Überlegungen zu Europa in voreuropäischer Zeit.
Werner RÖCKE, Die getäuschten Blinden. Gewalt gegen Randgruppen in Ritualen und Texten des Spätmittelalters.
Elżbieta PILECKA, Die Kunst des Spätmittelalters. Auf der Suche nach spezifischen Merkmalen des künstlerischen Schaffens der Zeit.

II. Deutsch-polnische Beziehungen

Jerzy STRZELCZYK, Deutsch-polnische Schicksalsgemeinschaft in gegenseitigen Meinungen im Mittelalter.
Christian LÜBKE, Das Reich von Kiev als Faktor der Beziehungen zwischen Deutschland und Polen (10.-11. Jahrhundert).

III. Land und Macht. Aspekte der deutschen und polnischen Geschichte

Thomas VOGTHERR, Könige und Bistümer. Neuere Forschungen zu Aspekten der hochmittelalterlichen Kirchengeschichte Deutschlands.
Hanna KÓÈKA-KRENZ, Central places of power in the Piast State.
Przemysław URBAŃCZYK, Who named Poland?
Krzysztof BACZKOWSKI, Das Heilige Römische Reich Deutscher Nation und das Königreich Polen in der Wende zum 16. Jh. (Ein Vergleich der staatlichen Strukturen und der politischen Einbettung).